İstinaf, ilk derece mahkemesi kararının hem hukukî yönden hem de vakıalar ve olaylar (deliller) yönünden incelenmesidir. İstinaf yoluna başvurulduğuna, Bölge Adliye Mahkemesi, “istinaf incelemesi” yaparak ilk derece mahkemesini kararını denetler ve yeniden karar verir.

İstinaf incelemesinin temyizden farkı ise, temyiz incelemesinin yalnızca hukukî inceleme (ilk derece mahkemesinin mevzuata uygun bir karar verip vermediği, yasayı doğru uygulayıp uygulamadığı yönünden) yapılmaktadır. Temyiz incelemesinde tahkikat aşaması olmadığı gibi tanık, bilirkişi veya keşif gibi delillere başvurulamaz. Diğer yandan temyiz incelemesi sonunda -prensip olarak- iki karar verilebilir, onama veya bozma; halbuki istinaf incelemesinde bölge adliye mahkemesi, yerel mahkeme gibi dosya üzerinden yeni bir karar tesis edebilmektedir.

İstinaf Başvurusu ve Süresi

İstinaf başvurusu, kararı veren ilk derece mahkemesine yazılı olarak verilen istinaf (itiraz) dilekçesi ile yapılır. İstinaf başvurusu süresi 2 haftadır ve bu süre ilk derece mahkemesi kararının muhataba tebliğ ile başlar (tefhim ile başladığı iş davası, ceza davaları gibi istisnaî haller vardır).

İstinaf dilekçesinde istinaf sebebi ve gerekçesi açıklanmalıdır. Bu sebep ve gerekçeler istinaf incelemesi için büyük önem arz etmektedir çünkü bölge adliye mahkemesi, taleple bağlılık ilkesi gereği başvuranın sebep ve gerekçeleri dışında hiçbir husus hakkında inceleme yapmayacaktır.

Bunun yanında kural olarak duruşmalı yapılması gereken istinaf incelemeleri, yoğun iş yükü sebebiyle ayrıca ve açıkça istinaf (itiraz) dilekçesinde duruşma talebi olmaması halinde duruşma yapmamaya karar vermektedir. O nedenle duruşma talebi, itiraz dilekçesinde belirtilmelidir.

İstinaf İncelemesi Sonucunda Verilebilecek Kararlar

İstinaf incelemesi sonunda beş farklı karar verilebilir.

1. İlk derece mahkemesi kararının esası incelenmeden kaldırılması ve dosyanın ilk derece mahkemesine iadesi

Bu karar istisnaî nitelikte bir karar olup ancak aşağıdaki usulî gerekçelerle verilebilir:

• Haklı bir hakimin reddi sebebi ileri sürülmesine veya hakimin davaya bakmasının yasaklı olduğu hallerin bulunmasına rağmen davaya bakması,
• Görev (davanın ticaret, asliye hukuk, fikri ve sınai haklar gibi mahkemelerin birinde açılması gerekirken başka bir mahkemede açılması) ve yetki (uyuşmazlığın farklı bir şehir veya ilçe adliyesinde görülmesi gerekirken yetkisiz mahkemede görülmesi) sorunu bulunması
• Usulüne aykırı olarak davaların birleştirilmesine, ayrılmasına veya mercii tayinine karar verilmesi,
• İlk derece mahkemesinin tarafların gösterdiği delilleri hiç toplamamış veya hiç değerlendirmemiş olması

2. İlk derece mahkeme kararının kaldırılması ve davanın kısmen veya tamamen kabulüne karar verilmesi

Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesi tarafından reddine karar verilmiş bir davanın haksız yere reddedildiği kanaatine varırsa, davanın kısmen veya tamamen kabulüne karar verir.

3. İlk derece mahkeme kararının kaldırılması ve davanın esastan reddine karar verilmesi

Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesi tarafından kısmen veya tamamen kabulüne karar verilmiş bir davanın haksız yere kabul edildiği kanaatine varırsa, kabul kararını kaldırarak davayı esastan reddeder.

4. İlk derece mahkeme kararının kaldırılarak düzeltilmesi

Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararının usul ve esas açısından doğru olmasına rağmen yeniden yargılama yapılmasına gerek olmayan hallerde (örneğin basit hesap hataları, harç ve giderlerin eksik yazılması gibi) hata yapıldığı kanaatine varırsa, ilk derece mahkemesi kararını tamamen kaldırmaz veya esastan yeni bir karar vermez; yalnızca ilgili eksikliği re’sen gidererek ilk derece mahkemesi kararını düzeltir.

5. İstinaf başvurusunun reddine karar verilmesi

Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararının usul ve esas açısından eksiklik içermediği veya süresinde ve usulüne uygun olarak başvurunun yapılmadığı kanaatine varırsa itiraz başvurusunu reddeder.

İstinaf Kararlarının Temyizi ve Temyiz Süreci

İstinaf incelemesi sonunda verilen kararlar için temyiz süresi 2 hafta olup süre kararın muhataba tebliğ ile başlamaktadır. Miktar ve değeri 41.530-TL’yi geçmeyen davalara dair Bölge Adliye Mahkemesi kararları kesin olup temyiz yolu kapalıdır.

Temyiz incelemesi sonunda 3 farklı karar verilebilir: Onama, Düzelterek Onama, Bozma.

1. Onama kararı verilmesi

Temyiz incelemesi sonunda onama kararı verilmesi halinde, karar kesinleşir. Karar sonrası gerekli işlemlerin yapılması için dosya ilk derece mahkemesine gönderilir.

2. Düzelterek onama kararı verilmesi

Temyiz incelemesi sonunda düzelterek onama kararı verilmesi halinde, karar kesinleşir. Karar sonrası gerekli işlemlerin yapılması için dosya ilk derece mahkemesine gönderilir.

3. Bozma kararı verilmesi

Temyiz incelemesi sonunda bozma kararı verilmesi halinde, dosyanın iade edileceği mahkeme (bölge adliye veya ilk derece mahkemesi) şu şekilde belirlenir.

• Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararına karşı yapılan istinaf (itiraz) başvurusunu reddetmiş (eş söyleyişle kararı onaylamış) ise bölge adliye mahkemesinin kararı, Yargıtay’ın bozma kararı ile kaldırılır ve dava dosyası ilk derece mahkemesine gönderilir.
• Bölge adliye mahkemesi, ilk derece mahkemesinin kararına karşı yapılan itiraz başvurusunu kabul etmiş (eş söyleyişle kararı kaldırıp başka bir karar vermiş) ise dava dosyası yeniden incelenmek üzere bölge adliye mahkemesine gönderilir.

Temyiz incelemesi sonunda verilen bozma kararına karşı görevli mahkeme (bölge adliye mahkemesi veya ilk derece mahkemesi) bozmaya uyma kararı verirse (bozma gerekçelerini kabul ederek yeniden karar verirse) bu karara karşı istinaf yolu kapalı olup doğrudan temyiz incelemesi için Yargıtay’a başvurulabilir.

Temyiz incelemesi sonunda verilen bozma kararına karşı görevli mahkeme (bölge adliye mahkemesi veya ilk derece mahkemesi) bozmaya direnme kararı verirse (bozma gerekçelerini kabul etmeyerek eski kararda direnme) bu karara karşı istinaf yolu kapalı olup doğrudan temyiz incelemesi için Yargıtay’a başvurulabilir. Yargıtay ilgili dairesi, direnme kararını yerinde görürse kararını düzeltir, görmez ise nihaî kararın verilmesi için dosyası Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na gönderir.